Maszyna do liczenia i pisania National (z ok. 1940 roku) to narzędzie pracy biurowej, które z uwagi na powierzane mu zadania jest nazywane „dawnym Excelem”. Była specjalistyczną maszyną elektryczną służącą do przygotowania statystyk, sprawozdań, planów finansowych czy inwestycyjnych oraz dokumentów lub materiałów wymagających umieszczania tekstu i obliczeń na tej jednej stronie papieru. Wyposażano w nią biura obsługujące duże przedsiębiorstwa, instytucje finansowe, urzędy podatkowe[1].

Maszyny pisząco-liczące najczęściej nie były przypisane do jednego pracownika i jego stanowiska, lecz udostępniane większej liczbie osób pracujących w biurze[2]. Choć były ciężkie (85 kg), przesuwano je zgodnie z zapotrzebowaniem, gdyż sprzedawano je przytwierdzone na stałe do metalowego stelaża o wysokości biurka, wyposażonego w nieduże koła i hamulce (#przenośne_narzędzia_pracy).

National była jednym z narzędzi mechanizacji pracy biurowej. Miała zmniejszyć zmęczenie pracowniczek, podnieść wydajność ich pracy i zredukować jej koszty. Elektryfikacja maszyn zmierzała do zredukowania wysiłku fizycznego wkładanego w uderzanie w klawisze oraz przyspieszenia pisania i liczenia[3]. Przy tworzeniu urządzeń wiele uwagi poświęcano ich ergonomii, m.in. wyposażając je w „przyciski wyłącznie z tworzyw sztucznych, mocno zaokrąglone, z wgłębieniami na opuszek palca”[4]. Zarazem jednak praca z nimi stawała się coraz bardziej powtarzalna i nudna oraz nabierała coraz szybszego tempa (#automatyzacja #wysiłek #ergonomia #praca_powtarzalna #nuda #tempo_pracy #praca_stresująca #zmęczenie #deskilling #pracochłonność).

Prace biurowe podlegały i nadal podlegają silnej stereotypizacji płciowej, która ustanawia hierarchię pracowników i stanowisk. National przypisywano pracowniczkom biurowym, co zostało wyrażone zwłaszcza w omówieniach maszyn w podręcznikach szkół branżowych i ich reklamach. W obydwu typach przedstawień osobą domyślnie obsługującą maszyny biurowe jest kobieta. To ona ma wykonywać proponowane ćwiczenia fizyczne i obsługi urządzeń, na figurze kobiety wyjaśniana jest prawidłowa i nieprawidłowa pozycja ciała w pracy przy urządzeniach i to do niej kierowane są pouczenia o niedogodnościach obsługi klawiatury maszyn, jakie wiążą się z noszeniem długich paznokci (#reprezentacje_pracy #segregacja_pracowników_ze_względu_na_płeć #upłciowienie_pracy).

W reklamach dominują obrazy, na których umieszczono przedstawienia maszynistki i szefa biura w hierarchicznych ujęciach: mężczyzna na ogół stoi w swobodnej, ale władczej i zadowolonej postawie, kobieta pochyla się nad maszyną. Górujący nad nią mężczyzna wydaje kobiecie polecenia lub dyktuje jej tekst, kobieta wykonuje zlecone zadanie. Maszynistka wydaje się przedłużeniem urządzenia – automatycznie, bez własnej inicjatywy zapisuje treści wytworzone i uporządkowane przez szefa biura (#segregacja_pracowników_ze_względu_na_płeć #upłciowienie_pracy #reprezentacje_pracy #kontrola_pracy).

Praca z maszyną National, podobnie jak z innymi maszynami piszącymi i liczącymi, wymagała adaptacji ciała do pracy z urządzeniem. Podręczniki branżowe proponowały ćwiczenia palców i dłoni oraz podsuwały reguły właściwej pozycji ciała przy pracy. Celem ćwiczeń była nauka poprawnego systemu pisania: niesystematyczne pisanie pozwala na osiągnięcie trzystu uderzeń na minutę, systematyczne – nawet pięciuset. Poprawny system pisania mniej męczy, gdyż prowadzi do automatyzacji poszczególnych czynności: powtarzanie działań podnosi biegłość palców, a osoba pisząca „nie myśli zupełnie o nich”. Właściwa technika pozwala też uniknąć nadmiernego hałasu generowanego przez maszynę: początkujący stenotypista będzie nieregularnie uderzać w klawisze, a jego zmienne tempo wytworzy głośne dźwięki o nierównomiernej częstotliwości, które będą uciążliwe dla piszącego i osób z nim pracujących[5]. W pisaniu przydatna jest elastyczność palców i dłoni, przy czym można tę cechę wyćwiczyć. Gimnastyka koncentruje się na palcach małych i serdecznych, czyli najmniej sprawnych z powodu zrostów ścięgien i stosunkowo rzadkiego wykorzystywania[6] (#adaptacja_do_pracy #praca_powtarzalna #bhp #pozycje_ciała #szkolenie #hałas #zmęczenie).


︎

[1] „Dzieje maszyny do pisania”, Kraków 2008, s. 133.
[2] S. Głowacki, Liczymy na maszynie metodą bezwzrokowa leworęczną, Warszawa 1975, s. 7.
[3] „Dzieje maszyny do pisania”, s. 50.
[4] Tamże, s. 46.
[5] W. Cywiński, Z. Hanusiak, Pisanie na maszynie, Bydgoszcz 1938, s. 14, 115.
[6] T. Bildziukiewicz, Nauka pisania na maszynie, Warszawa 1956, s. 58-61.